Na de Tweede Wereldoorlog komt Nederland in een fase van wederopbouw en worden industrie, landbouw en bouwnijverheid weer op gang gebracht. Er is een groot tekort aan woningen want als gevolg van het oorlogsgeweld zijn veel huizen verwoest en er is schaarste aan materiaal en arbeidskrachten. Om toch op een snelle manier in woningen te kunnen voorzien werkt het Nederlands ministerie van Wederopbouw en Volkshuisvesting aan meerdere oplossingen. Een zo’n oplossing bestaat uit de aanschaf van in Oostenrijk geprefabriceerde houten middenstandswoningen in ruil tegen landbouw- en visserijproducten want in Oostenrijk is er een nijpend tekort aan voedingsmiddelen. Alle Nederlandse gemeenten worden door het ministerie uitgenodigd om aan dit project deel te nemen.
De houten woningen kunnen per stuk in modules in twee goederenwagons naar Nederland vervoerd worden en zijn ter plaatse te monteren. De woningen zijn dubbelwandig en voorzien van goede isolatie, ze zijn ongeveer 380 m3 groot en hebben een prijskaartje van fl. 10.000. Dit laatste is dan wel exclusief de grond en bijkomstige zaken zoals fundering, dakbedekking en leidingwerk voor gas en elektra. De N.V. Nederlandse Thermobouw een dochteronderneming van het Oostenrijkse Thermobaugesellschaft GmbH in Wenen tekent voor het ontwerp. In Oostenrijk worden de modules vervaardigd en eenmaal in Nederland worden de woningen door plaatselijke aannemers in elkaar gezet. Zo is tenminste het plan.
Volgens opgave in het Tijdschrift Bouw uit 1946 voorziet het ontwerp in woningen met een ‘gerieflijke en vrij ruime indeling’, en verder:
In de periode 1947-1949 worden 800 woningen geleverd en start de bouw die maar enkele dagen in beslag zou nemen. Aanvankelijk verloopt de verdeling van de woningen over de deelnemende gemeenten verspreid over Nederland wat stroef als gevolg van toewijzingsperikelen en afgenomen animo. Ook zijn er twijfels over de kwaliteit, constructie en afwerking. Bovendien vallen de huizen uiteindelijk beduidend duurder uit, tot wel fl. 18.000. Maar door aangepaste regelgeving en subsidies komt het project toch van de grond.
De woningen zijn markant. Ze zijn nagenoeg gelijk van proportie, hebben een rood zadeldak met een knik net boven de gootlijn. De muren en binnenwanden bestaan uit gelijke houten elementen, de buitenwanden gelijkvloers zijn uitgevoerd met planken verticaal en die van de bovenverdieping met planken horizontaal of verticaal, ze zijn donkerbruin geverfd. Ook de maatvoering van deuren en ramen is vaststaand. De elementen zijn aan elkaar gekoppeld en staan op een betonnen fundering waarop een in baksteen gemetselde plint zodat zij los staan van de ondergrond. Het is zelfs mogelijk om de woningen te demonteren en elders te herplaatsen. De ramen zijn dubbelbeglaasd (!) en iedere verblijfsruimte heeft een raam. Sommigen hebben een dakkapel en je ziet ze vaak in rijtjes van drie of meer langs de openbare weg en soms ook wel als geschakelde woning (bijv. Uden) of in groepen bij elkaar (bijv. Leeuwarden).
1 entree; 2 portaal; 3 toilet; 4 keuken; 5 studeerkamer; 6 woonkamer; 7 eetkamer; 8 trap; 9 muurkasten; 10 ouderslaapkamer; 11 slaapkamer; 12 douche
De percelen waarop ze staan zijn ruim vanwege brandveiligheid en in de regel zonder afrastering of schutting, er is veel groen rondom de woningen.
Waren de woningen bedoeld voor tijdelijke huisvesting, dan is toch gebleken dat veel ervan de invloeden van de tijd en trends goed hebben doorstaan. Ondanks latere aanpassingen en verbouwingen zie je ze bijna overal nog in herkenbare staat en inmiddels zijn ze zeer geliefd. Huidige en voormalige bewoners geven aan dat de woningen behaaglijk en warm zijn, ze zijn knus en het is weldadig om er in te wonen, men kent er ieder ‘houtkreuntje’ en het voelt als een echt thuis ‘mijn lieve huis’, zo beschrijven enkele bewoners het. Vanwege het unieke karakter en symboliek zijn een aantal al rijks-, provinciaal- of gemeentelijk monument.
In de toenmalige gemeente Gemert worden 9 Oostenrijkse woningen geplaatst: twee in Gemert aan de Oudestraat en Dubbeldenweg (later Molenakkerstraat, Prins Bernhardlaan en een deel van de Kapelaanstraat), drie in Elsendorp aan de Zeelandsedijk en vier in Handel aan de Handelseweg. De aanbesteding vind plaats op 19 juli 1947. In Handel is fa. G. Hendriks betrokken bij de bouw.
Aanvankelijk waren de Oostenrijkse woningen genummerd: 85a, 85b, 85c en 85d en dan oplopend in de richting naar Gemert. Maar gebruikelijk is dat de nummering vanaf Gemert oploopt. Met de nieuwe adreslijst van 1956 is dat dan ook veranderd, de huisnummers lopen vanaf dan op in de richting van Handel van 49, 51,53 naar 55.
De bewoning (lijst is niet compleet) vanaf 1948:
Nr 49 (85d)
Geruime tijd bewoond door twee gezinnen:
Fam. P. Goossens (tot 1956?) en fam. Jan Nooijen-Bus (tot 1959).
Fam. Martien Slits – van Hout 9 (vanaf 1956) en fam. Henk van den Elzen – van Hout (vanaf 1963).
Nu woont daar fam. M.
Nr 51 (85c)
Lodewijk Spildoorn (tot eind 1948)
1948 – 1955 ??
Fam. Frans Hoffmans – Nooijen (1955 – 1964)
Fam. Janus Raaijmakers – Weber (1964 – ..)
Nu woont daar fam. S. – vd A.
Nr 53 (85b)
Dit huis werd bewoond door 3 achtereenvolgende politieagenten:
Fam. Jacob Scharn (tot 1958)
Fam. A. Prins (1958 – 1961)
Fam. A. Dekkers
Fam. Martien de Bruijn (tot 2024)
Handelseweg 55 (85a)
Fam. Louis van Eeten (1948 – 1966)
Fam. Henk van Kreij – de Wit (1966 – 2018)
Nu woont daar fam. J.
De toekomst van de Oostenrijkse woningen in Handel lijkt gewaarborgd. Zij hebben inmiddels de status van potentieel gemeentelijk monument. Maar los van dit alles kijkt iedereen die over de Handelseweg wandelt of rijdt ongetwijfeld wel eens met een zijdelingse blik naar dit niet meer weg te denken mooie stukje naoorlogs erfgoed.
Noot: Hebt u aanvullingen, oude foto’s of andere opmerkingen over dit artikel? Geef het door aan st. Erfgoed Handel via het contactformulier op onze website (www.erfgoedhandel.nl), of zoek contact met een van onze bestuursleden.
Door: Bert Coppens
Bronnen:
Hans Sinke; Houten huizen uit Oostenrijk; In: Heemschut 2023 nr. 4
Emely Nobis; Oostenrijkse woningen in Nederland; In: Oostenrijk Magazine
Terry van Dijk / Sophie van Dijk; Het huis met 1000 gezichten; 2023
Ad Otten; Sociale woningbouw 1900-1960; In: Gemerts Heem 2007 nr. 2
Coen van Benthum; scriptie TU Delft: Oostenrijkse woningen in Nederland
Gemeentearchief Gemert-Bakel
Piet Hubers: persoonlijk archief